​

 

 

COP Zirvesi’nin Kısa Tarihi

1995 yılından bu yana UNFCCC’nin ekseninde COP (Conference of Parties-Taraflar Konferansı) zirvesi her yıl bir ülkenin ev sahipliği ile düzenlenmektedir. 1995 yılında Almanya’nın Berlin kentinde düzenlenen ilk zirve ile başlayan yolculuk geçtiğimiz sene (COP26) Birleşik Krallık’ın Glasgow bölgesinde ve bu sene yapılan COP27 zirvesi de Mısır’ın Sharm El-Sheikh kentinde (6-18 Kasım 2022) düzenlendi. Bu sene gerçekleştirilen zirveye 100’den fazla dünya lideri ve 196 ülkeden 45 binden fazla kişi katılım gösterdi. Peki bu sene taraf ülkeler zirvede nasıl karar(lar) aldılar? Önümüzdeki dönemde iklim krizi ve çevresel tahribat konusunda alınacak önlem(ler) nelerdir?

​

Temiz, Sağlıklı ve Sürdürülebilir Çevre

Birçok yeni sözlerin ve vaatlerin yer aldığı COP27 zirvesinde aynı zamanda geçtiğimiz buluşmalarda alınan kararlar da yinelendi ve durumun aciliyeti üzerine çeşitli vurgulamalar yapıldı. 28 Temmuz’da UNGA (United Nations General Assembly -Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği) ‘nın temiz, sağlıklı ve sürdürülebilir çevrenin bir insan hakkı olduğunu kabul eden yasa fikri zirvenin de temel mottolarından birisi olarak yer aldı. UN Genel Sekreteri António Guterres açılış konuşmasında ‘İnsanlığın ayağımızın gaz pedalı üzerinde cehenneme giden yolda’ olduğunu belirtti.

​

Sharm El-Sheikh Uygulama Planı

COP26’da imzalanan Glasgow Climate Pact’de (durdurulamayan kömür kullanımını tamamıyla azaltmak için planlanan ilk iklim anlaşması) üzerinde durulan konu başlıklarından birisidir. UNFCCC Mısır’da gerçekleştirilen zirvenin ardından Sharm El-Sheikh İmplementation Plan isimli bir dosyayı kamuoyu ile paylaştı. Uygulama planı içerisinde zirvede ele alınan 16 farklı konu başlığı üzerine varılan kararlar yer alıyor. Bilim ve Aciliyet, Hırsı ve Uygulamayı Artırmak, Enerji, Azaltım, Adaptasyon, Kayıp ve Zarar, Erken Uyarı ve Sistematik Gözlem, Uygulama-Adil Dönüşüm Yolları, Finans, Teknoloji Transferi ve Dağıtımı, Kapasite Geliştirme, Durum Değerlendirmesi, Okyanus, Orman, Tarım, Uygulamayı Geliştirmek: Taraf Olmayan Paydaşların Eylemi başlıkları zirvede üzerinde durulan konu başlıklarıdır.

​

Peki bu 16 başlık altında ne gibi kararlar alındı? Üzerinde durulan ve vurgulanan kısımlar nelerdir?

-          Hırslı, adil, eşit ve kapsayıcı dönüşüm,

-          Küresel sera gazı emisyonlarında acil, derin, hızlı ve sürdürülebilir azalma,

-          2030 yılına kadar küresel ısınmayı 1.5 ºC limitinde tutabilmek için küresel sera gazı salımlarında %43’lük bir azalmaya yönelik ihtiyaç,

-          Ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar,

-          Gelişmiş ülkelerin Least Developed Countries Fund (Az Gelişmiş Ülkeler Fonu) ve Special Climate Change Fund’a (Özel İklim Değişikliği Fonu) daha fazla katkıda bulunması,

-          İklim değişikliğinin olumsuz etkilerine yönelik kayıp ve zarar fonu,

-          Anlamlı ve etkili bir toplumsal diyalog ve tüm paydaşların katılımı,

-          2050 yılında net sıfır hedefine ulaşabilmek için 2030 yılına kadar yenilenebilir enerjiye yıllık olarak yaklaşık 4 milyar dolar yatırım, düşük karbonlu ekonomiye geçiş için yıllık olarak en az 4-6 trilyon dolar yatırım ve Green Climate Fund’u (Yeşil İklim Fonu) yeniden doldurma,

-          Ulusal iklim hedeflerinde okyanus temelli eylem,

-          Doğa temelli çözümler veya ekosistem temelli yaklaşımlar,

-          Tarım ve gıda güvenliğine ilişkin iklim eyleminin uygulanmasına yönelik ortak çalışma,

-          Gençler ve çocuklar dahil yerli insanların, yerel toplulukların, şehirlerin ve sivil toplumun önemli rolü ve toplumsal cinsiyete duyarlı uygulama,

-         Çocukları ve gençleri iklim politikası ve eylemi süreçlerini tasarlamak ve uygulamak için dahil etmek.

Yukarıda belirtilen temel kararlar çerçevesinde gerçekleştirilen COP27 Zirvesi birçok önemli konu başlığına ve yeniliğe de ön ayak oldu. İklim felaketlerine yakalanmış yoksul uluslara yönelik bir finansal yardım mekanizması olarak kayıp ve zarar (loss and damage) fonunun oluşturulması kararlaştırıldı. Aynı zamanda bir ilk olarak zirve içerisinde gençlik liderliğinde bir iklim forumu düzenlenerek gençlik iklim diyalogu oluşturuldu. Gençlik liderliğindeki iklim forumunun yanı sıra ilk defa bir COP zirvesinde gençlik elçisi bulundu. Bu sene Omnia El Omrani, bir gençlik elçisi olarak zirvede yer aldı.

 

Uluslararası düzlemde alınan bu kararların yanında Türkiye nasıl bir yol haritası oluşturdu? Türkiye’nin vermiş olduğu vaatler ve yeni eylem planı hangi çerçevede oluşturuldu?

​

Türkiye “Ulusal Katkı Beyanı”nı Güncelledi

İklim kriziyle uluslararası ortamda mücadele için 2015’e kadar gelinen süreçte başarısızlıklarla dolu olan müzakereler sürecinden sonra 2015’te Paris’te düzenlenen konferans ile yeni bir rota çizilmeye başlandı. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne taraf olan ülkelerin sera gazı azaltım planlamalarını “Ulusal Katkı Niyet Beyanı (INDC)” adıyla sunmaları istenmişti.

​

Türkiye’nin güncel Ulusal Katkı Beyanı (NDC), Mısır’ın Sharm El-Sheikh şehrinde düzenlenen COP27 İklim Zirvesi’nde, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum tarafından açıklandı. 15 Kasım’da açıklanan Beyanname’de Türkiye’nin 2030 için planladığı yüzde 21 emisyon artışının azaltım hedefini yüzde 41’e çıkardığı belirtildi. Bakan Kurum: “Ülke olarak 2030 için yaklaşık 500 milyon ton emisyon azaltımı yapmış olacağız” dedikten sonra Türkiye’nin emisyonda pik noktası olarak en yüksek emisyon miktarına 2038’de ulaşacağını söyledi. Bakan Kurum, COP27’ye katılmadan önce TBMM’de çıkacak “İklim Kanunu” ile 2053 net sıfır emisyon hedefine ulaşarak Türkiye’nin dünyaya rol model bir ülke olacağını söylemişti.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

Emisyon Artışında Gaza Bastık, Hedef 2038

Türkiye, çok net bir biçimde emisyonları artıracağını söyledi ve tarih verdi. İklim kriziyle mücadele etmek için 500 milyon ton sera gazı emisyonu azaltımı söylemi, aslında bir azalma olacağını değil artışta bir azalma olacağını ifade ediyor. Halbuki Türkiye, 2015’te açıkladığı Ulusal Katkı Beyanı’nda 2030’a kadar hiçbir önlem alınmadığı takdirde emisyonların ulaşacağı miktarı 1 milyon ton CO2’ye eşdeğer bir artıştan söz etmişti ve beyanda bu miktarın azaltılacağını söylemişti. Türkiye’nin 2015’teki beyanı, 2030’da 1 milyar 175 milyon tona ulaşacak toplam sera gazı emisyonunun, yüzde 21’lik artıştan azaltım hedefiyle 929 milyon tona düşeceği yönündeydi.  

Türkiye’nin 2020 tarihine göre, güncel toplam ulusal emisyon verisi 523,9 milyon ton olarak görünüyor. 2020’de 523,9 milyon ton olan emisyon 2030’da 694 milyon tona çıkacaksa, 2020 seviyesinin yaklaşık yüzde 32’sine denk bir miktar artış olacağı anlamına geliyor.

​

Kömürden Çıkış Yok

2030 itibarıyla küresel ortalama sıcaklığı 1,5 derecede sabitlenmediği sürece gezegenin geleceği senaryoları hiç iç açıcı değil. Türkiye ise 2038’de sera gazı emisyonlarında zirveyi göreceğimizin garantisini veriyor. Kömürden çıkış yapılmayacağını ise hala yapılmaya devam eden kömürlü termik santralı projelerinden anlaşılıyor.  Türkiye’nin yüzde 41 hedefi, 22 Nisan 2016 tarihinde imzalanan ve 7 Ekim 2021 tarihinde onaylanan Paris Anlaşması gereği net sıfır ve 1,5 derece hedefleri için gerçekçi bir yaklaşım mı?  

BBC Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal) kampanyacısı Duygu Kutluay, “Emisyonların 2038 yılında pik yapması, 16 yıl daha ekonomiyi karbonsuzlaştıracak adımların geciktirileceğini gösteriyor” diyor. Uzmanlar, Türkiye’nin mevcut iklim planları arasında kömür kısıtlamasıyla ilgili açıklama yapmadığını söylüyor.

​

2053 Net Sıfır Emisyon Vizyonuyla Uyumsuz Bir Beyanname

Türkiye, sera gazı emisyonunu 2030’da 693 milyon ton civarında sınırlandırmayı öngörüyor. 2020’de 523 milyon ton olan emisyon seviyesini 2030’da yüzde 33 oranında artırmış olacak. COP27 öncesinde WWF Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 17 sivil toplum kuruluşu tarafından yapılan çağrıda ise “Türkiye’nin 2053 net sıfır vizyonu doğrultusunda 2030 için en az yüzde 35 oranında mutlak azaltım” hedefinin olması gerektiği söylenmişti. Ancak WWF Türkiye’nin beyanından sonra yaptığı açıklamada “2053’te net sıfır emisyon vizyonuyla uyumlu olmayan bu hedef, ülkemizin enerji dönüşümünü geciktirirken iklim kriziyle mücadelenin ve iklim krizine uyumun maliyetini artıracak” diyerek yüzde 33 artıştan azaltım hedefini eleştirdi.

​

Günün Fosili Ödülü’nün Kazananı: Türkiye

Mısır’da düzenlenen İklim Zirvesi’nde her gün devam eden “Günün Fosili Ödülleri”nde 15 Kasım tarihinin kazananı Türkiye oldu. Climate Action Network iklim aktivistleri, iklim krizine yönelik taahhütlerinde dürüst olmayan, yetersiz sözler veren ülkelere verdikleri ödülü Türkiye’ye verirken şunları söyledi: “ Bugünün Günün Fosili ödülünün kazananı Türkiye: İklim kahramanı gibi davranarak artırılmış azaltma hedefini açıkladığı, ancak yeni hedefi 2020’ye kıyasla 2030’a kadar yüzde 30 artırdığı için! Matematikle ilgili ‘küçük’ bir problem var ve yeni emisyon azaltma hedefini açıklarken bunun yerine emisyon artışı açıklıyor!”

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

 

 

 

 

 

***

Gerek 1995 yılından bu yana her sene düzenlenen COP zirvesinde gerekse de diğer yerel, ulusal ve uluslararası boyutta gerçekleştirilen toplantılarda bir dizi karar(lar) alınmaktadır. Yeni durumlara göre kararlar alınması ve buna yönelik faaliyetler oluşturulması tabii ki gerekmektedir. Ancak verilen vaatler sadece sözde kalmayarak uygulama ve eylem kısmında da son derece kararlı olmalıdır. Çünkü yıllardır belirli vaatler veriliyor ve uygulanacak yol haritaları çiziliyor. Tüm bunların ne kadarı eyleme dönüyor ve kaçı uygulama alanında tekrar gündeme geliyor soru ve soruları her zaman geçerliliğini koruyor. Şili’den gelen kampanyacı Emiliana’nın da ifade ettiği gibi ‘Eğer bu kapalı toplantıların büyük salonlarında onların (iklim aktivistleri) sesleri duyulmazsa, onların sesleri bir yerde duyulmalıdır“

​

Kaynaklar

Akgül, O. (2022, Kasım 24). Greenpeace. Retrieved from https://www.greenpeace.org/turkey/blog/cop27-ve-turkiyenin-beyani-atesten-gomlek/

Algedik, Ö. (2022, Kasım 8). reportare. Retrieved from https://www.reportare.com/kose-yazilari/onder-algedik/27-taraflar-konferansi-cop27-hakkinda-bilmemeniz-gerekenler/

Algedik, Ö. (2022, Kasım 30). Yeşil Ekonomi. Retrieved from https://yesilekonomi.com/turkiye-yeni-niyet-beyani-ile-neyi-ilan-etti/

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2022, Kasım 16). Retrieved from https://iklim.gov.tr/turkiye-ulusal-katki-beyani-ni-cop27-de-acikladi-haber-84#:~:text=Çevre%2C%20Şehircilik%20ve%20İklim%20Değişikliği,yüzde%2041%20oranında%20azaltıma%20yükseltti

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2022, Kasım 3). Retrieved from https://www.csb.gov.tr/bakan-kurum-iklim-kanunu-ulkemizi-dunyada-model-bir-ulke-yapacak-bakanlik-faaliyetleri-36283

Harvey , F., Lakhani , N., Milman, O., & Morton, A. (2022, Kasım 2022). The Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/environment/2022/nov/20/cop27-agrees-to-historic-loss-and-damage-fund-to-compensate-developing-countries-for-climate-impacts

Harvey, F., Lakhani, N., Greenfield, P., Carrington, D., & Milman, O. (2022, Kasım 12). The Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/environment/2022/nov/12/cop27-first-week-roundup-powerful-dispatches-muted-protest-little-cash

Robins, A. (2022, Kasım 16). BBC News Türkçe. Retrieved from https://www.bbc.com/turkce/articles/ceq20288wglo

Seabrook, V. (2022, Kasım 12). sky news. Retrieved from https://news.sky.com/story/cop27-protesters-stage-downsized-climate-change-rally-amid-curbs-on-rights-in-egypt-12745376

UNFCCC. (20,Kasım,2022). Sharm el-Sheikh Implementation Plan. Sharm el-Sheikh Climate Change Conference.

UNFCCC. (2022, Kasım 20). United Natıons Climate Change. Retrieved from https://unfccc.int/news/cop27-reaches-breakthrough-agreement-on-new-loss-and-damage-fund-for-vulnerable-countries

Yeşil Gazete. (2022, Kasım 7). Retrieved from https://yesilgazete.org/cop27-iklim-orgutlerinden-turkiyeye-cagri-2030a-kadar-emisyonlar-yuzde-35-azaltilmali/

Yeşil Gazete. (2022, Kasım 23). Retrieved from https://yesilgazete.org/wwf-turkiye-cop27deki-iklim-hedefleri-dunyayi-kurtaramaz/

Yeşil Gazete. (2022, Kasım 15). Retrieved from https://yesilgazete.org/cop27-gunun-fosili-odulu-turkiyenin/